1. Dünya Savaşı Konu Anlatımı ile savaşın kökenlerinden sonuçlarına kadar her yönünü daha iyi anlayın. Dünya tarihindeki dönüm noktası.
1.Dünya Savaşı
İnkılap: Bozulan kurum yada sistemlerin kaldırılıp yerine tamamen yenilerinin getirilmesine İnkılap denir. Kısaca kökten değişim diyebiliriz. İnkılapla devrim hemen hemen aynı anlamdadır.
Islahat (Yenilik, Reform): Bozulan kurum yada sistemlerin bozum kısımlarının değiştirilmesine ıslahat denir. İnkılap gibi köklü değişim yok sadece bozulan kısımlar yenilenerek aksaklık giderilmeye çalışılır.
Sanayi İnkılabı: Üretimin kol gücü yerine makinelerle yapılmaya başlanmasına Sanayi İnkılabı denir.(19. yy’da). İlk sanayi İngiltere’de başlamıştır. İlk makine buharla çalışan motordu. Buda ilk dokuma tezgahlarında kullanıldı. Sanayi İnkılabı sömürgecilik faaliyetlerinin hızlanmasında ve yayılmasında etkili oldu.
Sömürgecilik: Sanayi gelişmiş güçlü bir devletin, gelişmemiş devleti egemenliğine alarak (baskı yada savaşla)onun kaynaklarını kullanmasına sömürgecilik denir. Sömürgecilik hammadde ve pazar ihtiyacına dayanır.
I. Dünya Savaşı Öncesi Dünyanın Genel Durumu:
Coğrafi keşiflerle ve de Rönesans ve Reformla dünya da hızla yeni değişimler oldu. Aydınlanma Çağı ve Sanayi İnkılabı ile teknoloji hızla gelişirken ülkeler arasında rekabet ve çatışmalar başladı. Sanayileşme ile sömürge yarışı yeni çatışma ve gruplaşmalara sebep oldu. Almanya ve Fransa arasında Alses Loren sorunu, Rusya ile Avusturya- Macaristan İmparatorluğu arasında Balkanları ele geçirme yarışı, İngiltere’nin sömürgelerini koruma gayreti vardı. Buda artık büyük bir savaşın kaçınılmaz olarak gelmesine sebep oldu.
Osmanlı Devleti ise 17. yüzyılda başlayan bozulmalar ve güç kaybı 18. ve 19. yüzyılda daha da arttı. Osmanlı artık Avrupa’nın gözünde hasta bir adamdı. Ve Osmanlıyı nasıl paylaşacaklarını düşünüyorlardı. Osmanlı ise Tanzimat Fermanı (1839), Islahat Fermanı (1856), I. ve II. Meşrutiyet hareketleri Osmanlıyı bu zor durumundan kurtarmaya yetmedi.
O eski güçlü Osmanlı artık Avrupa’nın gözünde sömürülecek bir devletti.
1911- 1912 Trablusgarp Savaşı:
Nedenleri: – Siyasi birliğini geç tamamlayan İtalya’nın pazar ve hammadde arayışında olması, bu amaçla Trablusgarp’ı işgal etmesi
İtalyanlar herhangi bir gerekçe göstermeden Trablusgarp’ı Osmanlı Devleti’nden istemiş, istekleri geri çevrilince burayı işgal etmiştir. Osmanlı Devleti M. Kemal, Enver Paşa gibi subayları buraya göndererek halkı direnişe geçirdi. Bunu üzerine İtalyanlar Oniki adaya asker çıkardı. Balkan Savaşlarının da başlaması üzerine Osmanlı barış istedi.
1912 yılında İtalya ile Uşi Antlaşması imzalanmıştır. Antlaşmaya göre:
– Trablusgarp İtalya’ya verilmiştir. Böylece Kuzey Afrika’daki son toprak parçası kaybedilmiştir.
– Oniki ada, Balkan Savaşlarının sonunda geri verilmek üzere İtalya’ya bırakılmıştır.( Ancak bir daha geri alınamadı)
NOT: İtalya, Balkan Savaşlarından sonra Oniki adayı terk etmemiştir. Oniki ada II. Dünya Savaşından sonra İtalya yenilince Yunanistan’a verilmiştir.
NOT: Trablusgarp Savaşı sırasında M. Kemal, Tobruk ve Derne’de başarılı savunmalar yapmıştır.
1912- 1913 BALKAN SAVAŞLARI
I. BALKAN SAVAŞI
Nedenleri: – Fransız ihtilâlinin etkisi ile milliyetçilik hareketlerinin yaygınlaşması – Rusya’nın Akdeniz’e inmek için Balkan halklarını kışkırtması – Osmanlı Devleti’nin Trablusgarp savaşında yenilmesi ve iyice zayıflaması
*** Balkan Devletlerinin Karadağ, Sırbistan, Yunanistan, Bulgaristan 1912 Ekim ayında, Osmanlı Devleti’ne saldırmasıyla savaş başlamıştır. Savaşı Osmanlı Devleti kaybetmiştir.
Bu kargaşadan yararlanan Arnavutluk bağımsızlığını ilân etmiştir.
Londra Konferansı (1913)
Balkan Devletleri İle Osmanlı Devleti arasında imzalanmıştır.
– İmroz ve Bozcaada dışındaki adalar Yunanistan’a verildi.
– Midye-Enez hattı Bulgaristan ile sınır kabul edildi.
– Midye-Enez çizgisinin batısındaki topraklar kaybedildi.
II. Balkan Savaşı
Nedeni: – Londra Antlaşmasında Bulgaristan’ın fazla toprak kazanması -Yunanistan, Sırbistan ve Karadağ’ın Romanya’yı da yanlarına alarak Bulgaristan’a savaş açmaları
Sonucu:
Bulgaristan savaşı kaybedince Osmanlı Devleti’de bu durumdan yararlanarak Edirne ve Kırklareli’yi tekrar geri almıştır. Savaş sonucunda Bulgaristan’la “İstanbul Antlaşması” imzalanmıştır. Buna göre Edirne, Kırklareli, Dimetoka, Osmanlı’ya Kavala ise Bulgaristan’a verilmiştir.
Yunanistan ile de “Atina Antlaşması” imzalanmış, Selanik, Yanya ve Girit adası Yunanistan’a verilmiştir.
NOT: Bab-ı Ali Baskını ile İttihat Terakki Cemiyeti Yönetimi ele geçirerek padişahı etkisiz hale getirdi. 1918’e kadar yönetimde İttihat ve Terakkinin sözü geçti.
BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI (1914 -1918 ):
I. Dünya Savaşı öncesi dünyada çıkar çatışmaları ve sanayileşme ile beraber bir yarış ve sömürge yarışı başlamıştı. Buda zamanla ülkeler arasında gerginliğe yol açtı. Ve dünyada büyük bir savaş kaçınılmaz olmuştu.
Ülkeler iki ana gruba ayrılmıştı. Bunlar :
İtilaf (Anlaşma) Devletleri: İngiltere, Fransa ve Rusya (Sonradan; İtalya, ABD, Japonya, Romanya, Yunanistan)
İttifak (Bağlaşma) Devletleri: Almanya, Avusturya- Macaristan İmp. Ve İtalya (Sonradan; Osmanlı ve Bulgaristan)
** İtalya Savaş başlamadan önce İttifak grubunda İtilaf grubuna geçmiştir.
I. Dünya Savaşının Nedenleri:
1- Sanayileşmeye bağlı sömürge yarışı
2- Sömürgeciliğe bağlı Ham madde ve Pazar yarışı
3- Çıkar çatışmaları ( Mesela Almanya Fransa arasında Alses Loren Bölgesi sorunu)
4- Bloklaşma (Gruplaşma)
5- Milliyetçilik, özgürlük gibi düşünce akımlarının etkisi
Savaşın Başlama Nedeni (Görünen Sebep): Savaşın başlaması an meselesi idi. Savaşın başlamasına Saray Bosna gezisine çıkan Avusturya – Macaristan İmparatorluğu Veliaht’ının bir Sırplı tarafından öldürülmesi üzerine I. Dünya Savaşı başladı.
* Savaş yukarıda saydığımız nedenlerle başlaması bekleniyordu. Veliahttın öldürülmesi sadece savaşın bahanesidir. Bu nedenle buna görünen sebep denir.
Savaşın Gelişimi:
Sırplılara, Avusturya – Macaristan imparatorluğu savaş ilan etti. Sırplıları destekleyen İngiltere ve Fransa’da Savaşa girdi. Daha sonra Almanya’da savaşa girmesi ile dünya savaşı başladı. İlk başlarda İttifak Grubu başarılı iken ABD’nin savaşa girmesi ile İtilaf Grubu savaşı kazandı.
OSMANLI DEVLETİNİN SAVAŞ GİRMESİ:
Savaş başladığında Osmanlı tarafsızlığını ilan etti. İtilaf Devletleri Osmanlının tarafsız kalmasını istiyordu. Almanya ise Osmanlıyı yanında savaşa istiyordu. Yönetimi elinde bulunduran İttihat ve Terakki Cemiyetini yönetenler Almanya yanında savaşa girilirse başarılı olacağına inanıyorlardı ( Başta Enver Paşa).
Almanlarla gizli bir antlaşma yapıldı. İki Alman gemisi İngilizlerden kaçarak Osmanlıya sığındı. İngiltere gemileri isteyince gemilerin satın alındığı söylendi. Goben ve Breslav adlı iki Alman gemisine Yavuz ve Midilli adı verilerek Türk bayrağı çekildi. Bu gemiler Karadeniz’de Rus limanlarını bombaladılar. Rusya’nın Osmanlıya savaş ilan etmesi ile Osmanlı I. Dünya Savaşına girmiş oldu.
** Osmanlını savaşa girme amacı; kaybettiği toprakları geri almak ve eski gücüne kavuşmaktı.
** Almanya’nın Osmanlıyı Yanında İstemesinin Sebepleri: 1- Cephelerini genişletmek 2- İngiliz ve Fransızların Sömürge yollarını kesmek 3- Osmanlıdaki Halifelik gücünden yararlanarak Türkleri ve Müslümanları yanında savaşa katmak.
Osmanlının Savaştığı Cepheler:
Osmanlının savaştığı cepheleri üçe ayırabiliriz. Bunlar:
1- Saldırı (Taarruz ) Cepheleri: Kafkasya ve K Cepheleri
2- Savunma Cepheleri: Çanakkale, Irak, Suriye ve Filistin, Hicaz, Yemen cepheleridir.
3- Yardım cepheleri: Galiçya ve Makedonya cepheleridir.
1- Çanakkale cephesi: İtilaf Devletleri açtı. Açılma amacı; Rusya’ya yardım götürmek, Boğazları ve İstanbul’u alarak Osmanlıyı savaş dışı bırakmaktı.
18 Mart 1915’te Çanakkale Boğazı önünde savaşlar başladı. İtilaf donanmaları boğazları geçemeyince Gelibolu Yarımadasına asker çıkardı. (Anzaklar: Yeni Zelanda ve Avustralya askerleri) M. Kemal burada başarılı savaşlar çıkardı.
M. Kemal burada: “Size ben taarruz emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman içinde yerimize başka kuvvetler ve başka komutanlar gelebilir.” diyordu.
Yapılan savaşlar sonunda İtilaf askerleri çekilmek zorunda kaldı. Bu savaşta yaklaşık beş yüz bin asker şehit olmuştur.
** Savaşın kazanılması I. Dünya Savaşının uzamansa sebep oldu.
** M. Kemal’e başarılarından dolayı “Anafartalar Kahramanı” unvanı aldı.
** Tek başarı sağlanan cephedir.
2- Kafkasya Cephesi : Rusların egemenliğindeki Türklerle birleşmek için açıldı. Yalnız Enver Paşanın yanlış politikası yüzünden Sarıkamış’ta binlerce asker açlıktan, hastalıktan ve soğuktan savaşmadan öldü. Ruslar Muş, Bingöl, Van,Erzurum, Erzincan çevresini ele geçirdi.
Çanakkale Cephesinden buraya gelen M. Kemal Muş , Bitlis gibi yerleri geri aldı. Bu sırada Rusya içinde Bolşevik Devrimi olunca Rusya Brest Litowsk Antlaşmasını imzalayarak I. dünya savaşından çekildi (1917). Berlin antlaşması ile aldığı Kars, Ardahan ve Batum’u geri verdi.
3 – K Cephesi: Almanların isteği ile Osmanlı Devleti İngilizlerin sömürge yolunu kesmek için açtı. Burada yapılan savaşları İtilaf devletleri kazandı. Osmanlı geri çekildi.
4- Irak Cephesi: İngilizler K Cephesinden sonra Rusya’ya Kafkasya üzerinden yardım etmek ve Irak petrollerini ele geçirmek için bu cepheyi açtı. İlk başta Osmanlı başarılı sonuçlar alsa da daha sonra geri çekilmek zorunda kaldı.
I. Dünya Savaşını Sonuçları:
1- Milyonlarca insan öldü.
2- Avrupa’nın siyasi haritası değişti.
3- Yeni devletler kuruldu ( Türkiye, Çekoslovakya gibi).
4- İmparatorluklar yıkılmaya başladı.
5- İngiltere en kazançlı devlet oldu.
6- Milletler cemiyeti kuruldu.
7- Savaş sonu çekişmeler II. Dünya Savaşına zemin hazırladı.
I. Dünya Savaşı Sonunda İmzalanan Barış Antlaşmaları:
Versay -Almanya ,
Sen Jermen-Avusturya ,
Triyanon –Macaristan,
Nöyyi-Bulgaristan,
Sevr-Osmanlı Devleti
NOT: Mondros ateşkes antlaşması Osmanlı Devletini I.Dünya savaşından çıkaran ateşkes antlaşmasıdır.Sevr antlaşması hazırlanana kadar bu antlaşma yürürlüğe girmiştir.
