Ekolojik Kavramlar Konu Anlatımı
- Ekoloji: Canlıların birbirileriyle ve yaşadıkları çevreyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalıdır.
- Ekolog: Ekoloji bilimcisidir.
- Biyosfer: Dünya üzerinde canlıların yaşayabildiği en büyük ekosistemdir. Biyosfer basitten karmaşığa: birey-popülasyon-komünite-ekosistem-biyosfer
- Tür: Ortak bir atadan gelen, yalnız kendi aralarında verimli döller oluşturan bireylerdir.
- Popülasyon: Belirli bir bölgede yaşayan aynı tür canlıların oluşturduğu topluluktur.
- Komünite: Birden fazla popülasyonun oluşturduğu topluluktur.
- Baskın Tür: Komünitelerde sayı ve faaliyet bakımından daha göze çarpan türlere denir.
- Süksesyon: Çevre şartlarının değişmesine paralel olarak baskın türlerin değişmesine denir.
- Ekoton: Koşulları birbirine zıt iki komünitenin kesiştiği bölgedir.
- Ekosistem: Birden fazla komünitenin bir araya gelerek oluşturduğu cansız çevreyi de içine alan bölgedir.
- Habitat: Canlıların hayatsal faaliyetlerini doğal olarak sürdürebildikleri yaşam alanıdır.
- Ekolojik Niş: Bir canlı türünün ekosistemdeki görevidir.
Ekosistemin Cansız (Abiyotik Etkenler) Öğeleri
- Işık
- Sıcaklık
- Toprak
- pH
- Su
- Mineraller
- İklim Şartları
Ekosistemin Canlı (Biyotik Etmenler) Öğeleri
- Ototrof (Üretici)
- Heterotrof (Tüketiciler)
- Saprofit (Ayrıştırıcılar)
Üreticiler
- İnorganik maddelerden organik madde sentezleyerek kendilerinin ve diğer canlıların besin ihtiyacını karşılayan canlı grubudur.
- Üreticiler farklı enerji kaynakları ile fotosentez ve kemosentez yaparak besin üretirler.
- Fotosentez yapabilen bitkiler: mavi yeşil algler, fotosentetik bakteriler, kemosentetik bakterilerdir.
Tüketiciler
Besinini kendisi üretmeyip dışarıdan hazır olarak alan canlı grubudur. Hayvanlar, amip, paramesyum, bazı bakteri ve mantarlar…
Saprofitler
Toprağa düşmüş ölü bitki ve hayvan dokularını, sindirilememiş organik artıkları parçalayıp, hücre içine alarak beslenen canlı grubudur. Bazı bakteri ve mantarlar bu gruba girer.
Doğada hem üretici hem de tüketici olan canlılarda vardır: böcekçil bitkiler ve öglena gibi.
Canlılarda Beslenme Şekilleri
Canlılar beslenme bakımından heterotrof beslenen canlılar, ototrof beslenen canlılar hem heterotrof hem ototrof beslenen canlılar olmak üzere 3 grupta incelenir.
Ototrof Canlılar
Bu canlılar ihtiyaç duydukları besinlerini inorganik maddeleri organik maddelere dönüştürerek kendileri sentezlerler. Fotoototrof ve kemoototrof canlılar olmak üzere ikiye ayrılır.
Fotosentetik Ototroflar
Bu canlılar ışık enerjisi kullanarak besin sentezi yaparlar. Örneğin bitkiler havadan aldıkları CO2 i topraktan aldıkları H2 O ile güneş enerjisi yardımıyla parçalayarak besin sentezlerler. Sonuçta glikoz üretirken havaya O2 salınımı yaparlar.
Kükürt Bakterilerde Besin Sentezi
- Kükürt bakterileri Karbondioksit (CO2) ile Sülfürü (H2 S) Işık enerjisi yardımıyla parçalayarak besin üretirler. Sülfür gazı açığa çıkarırlar.
- Fotoototrof canlılarda besin sentezi hücrelerinde bulunan klorofillerde olur. Klorofiller prokaryotlarda stoplazmada bulunurken ökaryotlarda kloroplastlarda bulunur. Kloroplastlar bitkilerde yaprağın iç kısmındaki mezofil tabakasının içinde bulunur.
Kemosentetik Ototroflar
- Bu canlılar ışık yerine inorganik maddelerin oksidasyonu ile açığa çıkan kimyasal enerjiyi kullanarak besin sentezi yaparlar. Demir, kükürt, Azot bakterileri kemoototrof bakterilerdir.
- Kimyasal enerji kullanılarak besin elde edilmesi olayına kemosentez denir. Kemosentezde NH3 ve H2 S gibi zehirli maddeler tekrar kullanılabilir hale getirilir. Aynı zamanda azot ve karbon döngüsü sağlanır.
- Kükürt bakterileri H2 S gibi kükürtlü bileşikleri oksitleyerek kimyasal enerji elde eder ve bu enerjiyi besin sentezinde kullanır.
- H2 O yu fotosentetik bakteriler hidrojen kaynağı olarak, kemosentetik bakteriler ise enerji kaynağı olarak kullanır.
Hem Ototrof Hem Heterotrof Beslenme
Bu gruba böcekçil bitkiler ve öglena örnek verilebilir. Böcekçil bitkiler azotça fakit topraklarda yaşarlar. Bu bitkiler azot ihtiyaçlarını yakaladıkları böceklerden karşılarlar. Karbonhidrat yağ ve vitaminleri ise kendileri sentezlerler.
Heterotrof Beslenme
Bu canlılar kendi besinlerini üretemezler, dışarıdan hazır aldıkları besinlerle beslenirler. Mantarlar, hayvanlar ve bazı tek hücreliler bu gruptandır. Bu canlılar üç grupta incelenir.
Holozoik Beslenme
Bu canlılar besinlerini katı parçalar halinde başka bir canlı organizmadan karşılarlar. Bu canlılarda duyu, sinir, sindirim sistemleri ve sindirim enzimleri gelişmiştir.
Çürükçül Beslenme
Bu gruptaki canlılar, ölmüş hayvan ve bitkiler üzerinde yaşar ve onların parçalanmasını sağlarlar. Bu beslenme şekli doğada maddenin döngüsünü sağlar.
Simbiyoz Ve Simbiyotik İlişkiler (Birlikte Yaşam)
Bu yaşam türünde iki farklı tür birlikte yaşar, bu birliktelik her iki taraf içinde yararlı veya bir taraf için zararlı olabilir.
Mutualizm
Bu yaşam türünde birlikte yaşayan her iki canlıda birbirlerinden faydalanmaktadır. Ayrılıkta her ikisi de zarar görür.
Bu yaşam tarzına likenler, geviş getiren memelilerin işkembesinde bulunan ve selülozu parçalayan bakteriler örnek verilebilir.
Kommensalizm
Bu yaşam türünde birlikte yaşayan canlılardan biri yarar görürken diğeri yarar veya zarar görmez. Bu yaşam türüne köpek balığı ile yaşayan küçük balıklar örnek verilebilir.
Parazitizm
Bu yaşam türünde canlılardan biri fayda görürken diğeri zarar görmektedir. Zarar veren canlıya asalak, zarar gören canlıya konak canlı denir.
Tek hücreli parazitler: virüs, sıtma mikrobu
Hayvansal Parazitler
Dış parazit ve iç parazitler olmak üzere 2’ye ayrılır. Bit, pire, kene gibi canlılar dış parazite örnektir, bu canlıların sindirim enzimleri gelişmiştir. Tenya kıl kurdu gibi canlılar iç parazite örnektir bu canlıların sindirim enzimi yoktur.
Bitkisel Parazitler
Bu canlılarda yarı parazit ve tam parazit olmak üzere 2’ye ayrılırlar.
Yarı Parazitler
Özel emeçleri ile konak bitkinin odun borularından su ve mineral madde alarak fotosentez yapabilen bitkilerdir. Örnek: ökse otu.
Tam parazitler
Emeçleri ile bitkinin soymuk borularından organik madde alan fotosentez yapmayan bitkilerdir. Örnek: küsküt otu.
