Destek ve Hareket Sistemi Konu Anlatımı
KEMİK DOKU
✔ Embriyonik dönemde iskelet kıkırdak yapılıdır. Daha sonra kemikleşme görülür ve kemik doku oluşur.
✔ Kemik doku hücreleri olan osteositler lakün adı verilen boşluklarda bulunur.
✔ Organik ve inorganik maddelerden oluşan osein adında ara maddesi vardır.
✔ Kemiklerin dışında periost denilen kemik zarı yer alır. Kemiğin enine büyümesini ve onarılmasını sağlar.
Görevleri
✔ Vücuda şekil verir ve desteklik sağlar.
✔ Kas ve eklemlerle birlikte hareketi sağlar.
✔ İç organları korur.
✔ Kan hücrelerini üretir.
✔ Mineral depolar.
Kemik Doku Çeşitleri
Sıkı (Sert) Kemik Doku
✔ Uzun kemiklerin gövdesinde kısa yassı ve düzensiz şekilli kemiklerin dışında bulunur.
✔ Osteositler halkasal görünüm oluşturmuş ve sıkı sıkıya bağlıdır.
✔ Osteositlerin ortasından havers kanalları geçer. Bu kanallar da volkmann kanalları ile birbirine bağlanır. Bu kanallardan kan damarları ve sinirler geçer.
Süngerimsi Kemik Doku
✔ Uzun kemiklerin uç kısmında; kısa, yassı ve düzensiz şekilli kemiklerin iç kısmında bulunur.
✔ Boşluklu yapıdadır. Bu boşluklar kırmızı kemik iliği ile doludur.
Kemik Çeşitleri
Uzun Kemik
✔ Kol ve bacaklarda bulunur.
✔ Baş kısmı ile gövde arasında epifiz plağı bulunur. Kemiğin büyümesini sağlar.
✔ Sıkı kemik dokunun ortasında sarı kemik iliği vardır.
Yassı Kemik
✔ Kalınlığı az olan yassılaşmış kemiklerdir.
✔ Kafatası, kaburga, kürek ve kalça kemiği yassı kemiktir.
Kısa Kemik
✔ Boy ve genişliği birbirine yakın olan kemiklerdir.
✔ El ve ayak bilek kemikleri kısa kemiktir.
Düzensiz Şekilli Kemik
✔ Yapı olarak kısa ve yassı kemiklere benzerler.
✔ Omurlar ve bazı yüz kemikleri düzensiz şekilli kemiklerdir.
✔ Kırmızı kemik iliği, sıkı kemik doku, süngerimsi kemik doku, periost tüm kemiklerde ortak olarak bulunan yapılardır.
Kemiklerin Gelişimine Etki Eden Faktörler
✔ Hormonlar
✔ Vitaminler
✔ Mineraller
✔ Genetik Faktörler
✔ Güneş Işığı
✔ Dengeli Beslenme ve Spor
KIKIRDAK DOKU
✔ Kıkırdak doku hücrelerine kondrosit, ara maddesine kondrin denir.
✔ Yapısında kan damarı bulunmadığından bağ dokudan difüzyon ile beslenir. Atık maddelerini de aynı şekilde uzaklaştırır.
Kıkırdak Doku Çeşitleri
Hiyalin Kıkırdak: Ara maddesinde kollejen lif içeren çok sayıda hücreden oluşmuş, basınca dayanıklı kıkırdaktır.
✔ Embriyo iskeleti, soluk borusu, burun, kemiklerin eklem başları, kaburga uçlarında bulunur.
Elastik Kıkırdak: Ara maddesinde elastik lifler bulunan, esnek kıkırdaktır.
✔ Kulak kepçesi, kulak yolu, östaki borusu, epiglotis bulunur.
Fibröz Kıkırdak: Ara maddesinde kollejen lif bulunan az sayıda hücreden oluşmuş, basınç ve çekmeye karşı dayanaklı kıkırdaktır.
✔ Omurlar arası disklerde, köprücük kemiği gibi kemiklerin eklem bölgelerinde bulunur.
EKLEMLER VE ÇEŞİTLERİ
✔ İki ya da daha fazla kemiğin birbiriyle bağlantı kurduğu bölgelere eklem denir.
Eklem Çeşitleri
Oynar Eklem
✔ Kol ve bacaklarda bulunan hareket yetenekleri en fazla olan eklemlerdir.
✔ Kemiklerin eklem yapan yüzeylerinde eklem kıkırdağı bulunur. Kemiklerin hareketi sırasında aşınmayı önler.
✔ Eklem bölgesinde bağ dokudan yapılmış eklem kapsülü bulunur.
✔ Eklem kapsülünün iç bölgesinde sinovial zar vardır. Bu zardan eklemin hareketi sırasında kemiklerin aşınmasını önleyen sinovial sıvı üretilir.
Yarı Oynar Eklem
✔ Oynar eklemlere göre hareket yetenekleri sınırlı eklemlerdir.
✔ Boyun göğüs ve omurlar arasında bulunur.
✔ Kemikler arasında sürtünerek aşınmayı önleyen kıkırdaktan oluşmuş diskler bulunur.
Oynamaz Eklem
✔ Hareket yeteneği olmayan eklemlerdir.
✔ Kafatası, yüz kemikleri (alt çene hariç), kalça kemiği arasından bulunur.
✔ Kemikler testere dişlisi şeklinde birbirine bağlanmıştır.
✔ Yetişkin bir insanın iskeletinde 206 tane kemik bulunur. Bebeklerdeki kemik sayısı daha fazladır (350). Büyüdükçe kemikler birbiri ile kaynaşarak kemik sayısı azalır.
✔ İnsan iskeleti; üyeler ve eksen iskeleti olmak üzere iki kısımdan oluşur.
✔ Eksen İskeleti: Baş ve gövdeden oluşur.
Baş İskeleti: Kafatası ve yüz kemiklerinden oluşur.
Gövde İskeleti: Omurga (33 tane omur kemiği), kaburga (12 çift), göğüs kemiği, omuz kemiklerinden oluşur.
✔ Üyeler İskeleti: Kalça kemikleri, kol, bacak, el ve ayak kemiklerinden oluşur.
✔ Vücudumuzun en küçük kemikleri kulakta bulunur. Bunlar çekiç, örs ve üzengi kemikleridir.
✔ Tüm memelilerin boynunda 7 omur vardır.
KAS DOKU
✔ Kaslar, vücudun şeklinin korunmasında ve desteklenmesinde görev yapar.
✔ Eklemlerin birbirine bağlanmasını ve hareketini sağlar.
✔ Kimyasal enerjiyi mekanik enerjiye dönüştürür.
✔ Kas hücrelerinin hücre zarına sarkolemma, sitoplazmasına sarkoplazma, endoplazmik retikulumuna sarkoplazmik retikulum (DER) ve mitokondrisine de sarkozom denir.
✔ Sitoplazmasında miyofibriller bulunur. Miyofibriller kasılmayı sağlar. Aktin ve Miyozin proteinlerinden oluşur.
Kas Doku Çeşitleri
Çizgili Kas (İskelet Kası)
✔ Vücudun iskelet sistemiyle birlikte hareketini sağlar.
✔ Hücreleri uzun, ince, silindir şeklinde olup çok çekirdeklidir.
✔ Oksijenli solunum ve laktik asit fermantasyonu yapar.
✔ Miyofibriller enine bantlaşma yapar.
✔ Miyoglobin içerdiklerinden renkleri kırmızıdır. (Oksijen depolayan pigment)
✔ Beyin kontrolünde, isteğimize bağlı somatik sinirlerin denetimiyle çalışır. (MSS) Yalnız sinir yoluyla uyarılır
✔ Düz kaslara göre daha hızlı çalışır, daha çabuk yorulurlar.
✔ Eklem bacaklılarda ve omurgalılarda görülür.
Düz Kas
✔ Hücreleri mekik şeklinde ve tek çekirdeklidir.
✔ Miyofibriller bantlaşma yapmamışlardır.
✔ Oksijenli solunum yaparlar.
✔ Miyoglobin içermediklerinden açık renkte görünürler.
✔ İsteğimiz dışında hareket ederler ve otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilirler.
✔ Çizgili kaslara göre yavaş çalışır, daha geç yorulurlar.
✔ Eklembacaklılar hariç omurgasızlarda ve omurgalılarda organların etrafında bulunur.
Kalp Kası
✔ Yapı olarak çizgili kasa, çalışma olarak düz kasa benzer.
✔ Düzgün silindirik yapılı ve dallanmalar ile birbirine bağlamış kas yapılarıdır. Tek ya da iki çekirdekli olabilirler.
✔ Miyofibriller bantlaşma gösterir.
✔ Oksijenli solunum yaparlar.
✔ Miyoglobin taşıdıklarından kırmızı renkte gözükürler.
✔ Sadece kalpte bulunur.
✔ Otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilir. İstemsiz çalışırlar.
✔ Çalışması hızlı ancak ritmik şekildedir.
KAS İSKELET İLİŞKİSİ
İskelet kasları kemiklere sıkı bir bağ dokusu ile bağlanır. Bunlara kas kirişi veya tendon denir.
Antagonist Kaslar: Birbirine zıt çalışan kaslardır. Biri kasılırken diğeri gevşer.
Örnek: Kol ve bacaklardaki kaslar
Sinerjit Kaslar: Aynı anda kasılıp aynı anda gevşeyen kaslardır:
Örnek: Karın ve sırt kasları
Çizgili Kasların Çalışma Mekanizması
✔ Herhangi bir kasın uyarılması için belirli bir şiddette uyartının kasa ulaşması gerekir.
✔ Sinir hücreleri gibi ya hep ya hiç kuralına göre çalışırlar. Kasın tepki oluşturması için gerekli en düşün uyarı şiddetine eşik değeri denir.
✔ Tepki oluşumuna yetecek bir uyaran nedeni ile kasta meydana gelen değişiklikler üç evrede gerçekleşir. Kasın, kasılıp gevşeme sürecinde gerçekleşen evrelerin tümüne kas sarsı (kasıl sarsılma) denir.
- Bekleme (Gizil) Evresi: Kasın uyarılması ile kasılmanın başlamasına kadar geçen sürenin olduğu evredir.
- Kasılma Evresi:Kasın kasıldığı evredir.
III. Gevşeme Evresi: Kasın gevşeyerek eski haline döndüğü evredir. Kas gevşedikten sonra yeniden uyarılana kadar dinlenir.
Fizyolojik Tetanoz: Kasa kısa aralıklar ile çok fazla uyarı verilirse kas gevşeme evresini gerçekleştiremeden kasılı kalır. Bu durumda kas esnekliğini kaybeder ve sertleşir. Buna fizyolojik tetanoz denir.
Kas Tonusu: Kaslar, vücut duruşunu düzenlemek ve gelen uyarılara hemen cevap verebilmek amacı ile dinlenme durumunda bile bir miktar kasılı kalır. Bu durum orta beyin tarafından kontrol edilir. Buna kas tonusu denir.
Huxley’in Kayan İplikler Modeline Göre Çizgili Kasın Kasılması
✔ Bu modele göre kasılma aktin ipliklerinin miyozin iplikleri üzerinde kaymasıyla gerçekleşir.
✔ Aktin ve miyozin ipliklerinin beraber oluşturdukları yapıya aktomiyozin denir.
I Bandı: Sadece aktin ipliklerinin olduğu bölgedir. Açık renkte görülür.
A Bandı: Miyozin ve aktin ipliklerinin beraber bulunduğu bölgedir. Kasılma ve gevşeme sırasında boyu değişmez ve daima miyozin ipliklerinin boyu kadardır. Koyu renkle görülür.
H Bandı: Sadece miyozin ipliklerinden oluşur.
Z Çizgisi: Aktin ipliklerini tam ortasından enine kesen çizgidir.
Sarkomer: İki Z çizgisi arasında kalan bölgedir. Kasın kasılma birimini oluşturur.
Kasılma Sırasında Gerçekleşen Olaylar
✔ Z çizgileri birbirine yaklaşır.
✔ Sarkomer daralır.
✔ I Bandı kısalır.
✔ H Bandı kısalır. (Görülmez, kaybolur.)
✔ A Bandı değişmez.
✔ Kasın boyu kısalır.
Gevşeme Sırasında Gerçekleşen Olaylar
✔ Z çizgileri birbirinden uzaklaşır.
✔ Sarkomer genişler.
✔ I Bandı uzar.
✔ H Bandı uzar.
✔ A Bandı değişmez.
✔ Kasın boyu uzar.
Kasılma ve Gevşeme Sırasında Ortak Görülen Olaylar
✔ A bandının boyu değişmez.
✔ Kasın kütlesi ve hacmi değişmez.
✔ Aktin ve miyozin ipliklerinin boyu değişmez.
✔ Solunum yapılır.
✔ ATP harcanır, CO2 ve ısı üretilir.
✔ Miyozin yeri değişmez ancak aktinin yeri değişir.
Kasın Çalışması Sırasında Görülen Olaylar
✔ Kaslar beyinden gelen sinirlerle uyarılır.
✔ Sarkolemmaya gelen sinir uçlarından asetilkolin ve nöradrenalin gibi nörotransmitter maddeler salgılanır.
✔ Bu kimyasal maddeler sarkolemmanın Na+ iyonlarına geçirgenliğini artırır. (Depolarizasyon)
✔ Depolarizasyon, kas hücrelerindeki sarkoplazmik retikulumu etkileyerek Ca+2 iyonlarının aktin ve miyozin iplikleri üzerine salınmasına yol açar.
✔ Ca+2 iyonları miyozin üzerindeki ATP sentaz enzimini aktif ederek ATP’nin hidrolizini başlatır. Bunun sonucunda ADP, P ve enerji elde edilir.
✔ Açığa çıkan enerji aktinlerin miyozin üzerinde kaymasını ve böylece kasın kasılmasını sağlar.
✔ Daha sonra Ca iyonları aktif taşıma ile sarkoplazmik retikuluma döner ve kas gevşemeye başlar. (Bu sırada aktif taşıma yapıldığında kasın gevşemesi sırasında da enerji harcanır.)
✔ Kastaki herhangi bir metabolik bozukluk Ca iyonlarının sarkoplazmik retikulumdan dışarı sızmasına ve endoplazmik retikulum içerisinde tekrardan alınamamasına yol açar. Bu da kasın kasılı kalmasına neden olur. Vücuttaki tüm kasların, ölümden sonra katılaşmasının sebebidir. Buna ölüm katılığı (Rigor Mortis) denir.
ROMATİZMA
✔ Sebep: Bağışıklık mekanizmasında meydana gelen bozukluktur. Çok fazla çeşidi vardır. En bilineni eklem romatizmasıdır.
✔ Sonuç: Eklemlerde şişlik, ağrı ve sıcaklık ile belirti verir.
✔ Tedavi: Kronik bir hastalıktır. Tanı konduktan sonra ilaçla tedavi edilmeye çalışılmaktadır.
KİREÇLENME
✔ Sebep: Eklemlerde bulunan kıkırdak yapının zarar görmesi ve eklem sıvısının azalması sonucu ortaya çıkar.
✔ Sonuç: Hareket problemleri.
✔ Tedavi: ilaç, sağlıklı ve dengeli beslenme, spor
KRAMP
✔ Sebep: Kaslara aniden ağır bir çalışma ile yüklenildiğinde kas hücrelerinde yeterli besin ve oksijen sağlanamaması, mineral kaybı durumunda kramp oluşur.
✔ Sonuç: Hareket problemleri.
✔ Tedavi: Kramp bölgesini rahatlatmak amacı ile masaj uygulamak. Eğer krampa neden olan bir mineral eksikliği ise o minerali besin olarak almak.
KEMİK ERİMESİ (OSTEOPOROZ)
✔ Sebep: Genetik nedenler, yaşlılık sonucu kemik hücresi kaybı, D vitamini eksikliği, mineral eksikliği ile kemik ara maddesinin azalması kemik erimesinin nedenleri arasındadır. Ayrıca, menopoz döneminden sonra östrojen hormonunun azalmasıyla da başlayabilir.
✔ Sonuç: Kemikler zayıflar ve kolay kırılır.
✔ Tedavi: Güneş ışığından faydalanma, düzenli fiziksel aktiviteler ve yeterli oranda protein ve kalsiyum, mineral ve vitamin alımı bu hastalık yavaşlatabilir.
KIRIK
✔ Sebep: Kemik bütünlüğünün, vurma, çarpma, düşme sonucu bozulmasıdır.
✔ Tedavi: Tedavisi platin çubuklar, alçıya alma ile kemiğin kaynaşmasını sağlama, doku mühendisliği ile kırık bölgenin kemik yamalarla onarma ve protez kullanımı ile sağlanmaktadır.
ÇIKIK
✔ Sebep: Kemiklerin eklem yerlerinden ayrılmasıdır. Oynar eklemlerdeki eklem bağlarının ve eklem kapsülünü zorlayan bir harekette bulunulması sonucunda gerçekleşebilir.
✔ Sonuç: Ağrı, şişlik ve morluk gözlenir.
✔ Tedavi: Çıkık durumlarına göre ameliyata kadar değişlik tedaviler vardır.
BURKULMA
✔ Sebep: Eklemlerin çevresinde yer alan bağların ani bir hareket sonucu kısmen yırtılması olayıdır.
✔ Sonuç: Ağrı, şişlik ve morluk gözlenir.
✔ Tedavi: Burkulma durumlarına göre farklı tedaviler vardır. İlaç, hareket etmeme, buz tedavisi, ameliyat.
MENİSKÜS
✔ Sebep: Diz eklemlerinde kıkırdak yapılı olan yük ve eklem dengesi sağlayan iki adet menisküs bulunur. Bu yapıların yırtılmasıdır.
✔ Sonuç: Ağrı, şişlik, hareket problemi.
✔ Tedavi: Ameliyat.
Kaynak:selinhoca
