Duyu Organları Konu Anlatımı
✔ Canlının kendi iç bünyesinde meydana gelen değişiklikleri ve yaşadığı ortamdaki uyarıları alan organlara duyu organları denir.
✔ Duyu organları önce çevresindeki uyarıları tespit eder, sonra MSS’ye gönderir. MSS ise uyarıyı değerlendirir.
✔ Duyu organlarında bulunan ve uyarıyı alan yapılara duyu reseptörü denir.
✔ Duyu reseptörleri; duyu nöronu ya da duyu epitel hücrelerinden oluşmuştur.
✔ Duyu reseptörleri aldıkları uyarının cinsine göre sınıflandırılır.
1) Kemoreseptör: Burun ve dilde bulunan ve kimyasal uyarıları algılayan reseptörlerdir.. Aynı uyarıya uzun süre maruz kaldıklarında yorulurlar.
2) Fotoreseptör: Gözde bulunan ve ışığı algılayan reseptörlerdir.
3) Termoreseptör: Deride bulunan sıcak ve soğuğu algılayan reseptörlerdir. Aynı uyarıya uzun süre maruz kaldıklarında yorulurlar.
4) Mekanoreseptör: Deri ve kulakta bulunan basınç, ses, dokunma gibi uyarıları algılayan reseptörlerdir.
Görme Duyusu
✔ Vücudumuzdaki görme duyusu göz organında bulunur.
✔ Kaşlar, kirpikler, göz kapakları, göz kasları ve gözyaşı bezleri, göze yardımcı yapılardır. Kaşlar ve kirpikler, yabancı maddelere ve güneş ışığına karşı koruma sağlarken göz kapakları, mekanik etkilerden gözü korur. Gözyaşı bezleri ve gözyaşı, gözü nemlendirir. İçerdiği lizozim enzimiyle mikroorganizmalara karşı gözü korur. Gözün hareketi göz kasları sayesinde gerçekleşir.
✔ Göz dıştan içe doğru üç tabakada incelenir.
A) Sert Tabaka (Sklera)
✔ Bağ dokudan oluşmuş ve gözü en dıştan saran koruyucu tabakadır.
✔ Gözün ön kısmında saydamlaşarak saydam tabakayı (kornea) oluşturur. Kornea ışığın ilk kırıldığı yerdir. Korneada kan ve lenf damarı bulunmaz. Lenf sıvısı ile beslenir.
✔ Korneanın herhangi bir nedenle lenf sıvısı ile beslenememesi durumunda kan damarları oluşur. Bu kan damarları sorun düzelene kadar gözü besler ve bu durum gözün kanlanması olarak bilinir.
B) Damar Tabaka (Koroid)
✔ Sert tabakanın altında bulunan damarlarca zengin bir tabakadır.
✔ Damarca zengin olduğundan gözün beslenmesinde görev alır.
✔ Gözün ön tarafında düzleşerek irisi oluşturur. İris kalıtsal olarak göze renk veren tabakadır.
✔ İrisin yapısında bulunan kaslar irisin ortasında bulunan göz bebeği adı verilen boşluğun genişlemesini ve daralmasını sağlar. Bu şekilde göze girecek olan ışık miktarı ayarlanır. Bu durum orta beyin tarafından kontrol edilen bir reflekstir.
Işık az –> İris küçülür –> Göz bebeği genişler
Işık çok –> İris büyür –> Göz bebeği daralır
✔ İrisin arkasında göz merceği yer alır. Göz merceği, göze gelen ışığı ikinci kez kırıldığı yerdir.
✔ Damar tabaka iris etrafında kalınlaşarak kirpiksi cismi oluşturur. Uzaktaki ya da yakındaki cisimlere bakılırken kirpiksi cisim kasları kasılıp gevşeyerek göz merceğinin kalınlığını ayarlar. Buna göz uyumu denir. Bu olay orta beyin tarafından kontrol edilir.
Yakın –> Kirpiksi kaslar kasılır –> Mercek bağları gevşer –> Göz merceği kalınlaşır
Uzak –> Kirpiksi kaslar gevşer –> Mercek bağları kasılır –> Göz merceği incelir
✔ Saydam tabaka ile göz bebeği arasındaki boşluğa ön oda, göz merceği ile iris arasındaki boşluğa arka oda denir. Bu odaların içi sıvı ile doludur. Gözün yapısının korunması, mercek ve korneanın beslenmesini sağlar. Bu sıvının dengesinin değişmesi sonucu basınç yükselmesine göz tansiyonu denir.
✔ Mercekle ağ tabaka arasına karanlık oda denir. Bu odanın içi camsı sıvı ile doludur. Bu sıvı göz içinde basınç oluşturarak gözün şeklinin sabit kalmasını sağlar. Ayrıca ışığı kırılması üzerinde etkisi vardır.
C) Ağ Tabaka (Retina)
✔ Gözün en iç tabakasıdır.
✔ Bu tabakada reseptörler ve duyu sinirleri yer alır.
✔ Görme sinirlerinin gözü terk ettiği noktaya kör nokta denir. Burada reseptörler yoktur.
✔ Kör noktanın hemen üstünde sarı benek (sarı leke) yer alır. Burada reseptörler bulunur. Göz merceğinde kırılan ışık sarı benek üzerine düşürülerek küçük ve ters görüntü oluşturulur.
✔ Her iki gözden çıkan sinirler (optik sinir) beyin kabuğunda optik kiyazma adı verilen bölgede birleşir. Optik kiyazmadaki sinirler her iki gözün sağ görme alanındaki görüntüyü beynin sol tarafına; her iki gözün sol görme alanındaki görüntüsünü ise beynin sağ tarafına iletir.
✔ Gözde iki çeşit fotoreseptör bulunur. Bunlar çomak (çubuk) ve koni reseptörleridir. Bunlar vücuttaki tüm reseptörlerin %70’ini oluşturur.
✔ Çomak (Çubuk) reseptörleri: Karanlıkta görmeyi ve cisimlerin şeklini algılamayı sağlar. Çomak reseptörlerinde A vitamininden üretilmiş rodopsin molekülü bulunur. Rodopsin sentezi gecikirse karanlıkta görmek zorlaşır. Bu nedenle A vitamini eksikliğinde gece körlüğü ortaya çıkar.
✔ Koni reseptörleri: Renklere karşı hassastır. Aydınlıkta cisimlerin ayırt edilmesini sağlar.
✔ Çubuk reseptörleri konilerin etrafında bulunur.
GÖRME KUSURLARI VE GÖZ HASTALIKLARI
✔ MİYOP
Sebep: Göz merceğinin şişkinleşmesi sonucu kırıcılığının artması ya da göz yuvarlağının normalden uzun olması sonucunda görüntünün sarı beneğin önüne düşmesi.
Sonuç: Uzağı bulanık görürler.
Düzeltilmesi: Kalın kenarlı mercek
✔ HİPERMETROP
Sebep: Göz merceğinin incelmesi sonucu kırıcılığının azalması ya da göz yuvarlağının normalden kısa olması sonucunda görüntünün sarı beneğin arkasına düşmesi.
Sonuç: Yakını bulanık görürler.
Düzeltilmesi: İnce kenarlı mercek
✔ ASTİGMATİZM
Sebep: Kornea ya da göz merceğinin kavislenmesi sonucu görüntünün sarı benek üzerine tam olarak düşürülememesi
Sonuç: Bulanık görme
Düzeltilmesi: Silindirik mercek
✔ PRESBİTLİK
Sebep: Yaşlanmaya bağlı olarak göz merceğinin esnekliğini kaybetmesi sonucu görüntünün sarı benek üzerine düşürülememesi
Sonuç: Yakını bulanık görürler.
Düzeltilmesi: İnce kenarlı mercek
✔ KATARAKT
Sebep: Göz merceğinin saydamlığını kaybetmesi
Sonuç: Saydamlığın denk geldiği bölgeyi görememe
Düzeltilmesi: Ameliyat
✔ ŞAŞILIK
Sebep: Göz kaslarının orantısız olması sonucu
Sonuç: Göz bebeğinde kayma
Düzeltilmesi: Ameliyat
✔ TAM RENK KÖRLÜĞÜ
Sebep: Genetik olarak koni reseptörlerinin bulunmamasıdır.
Sonuç: Siyah ve beyaz görürler. Renkleri ayırt edemezler.
✔ KISMİ RENK KÖRLÜĞÜ
Sebep: Genetik olarak bazı koni reseptörlerinin bulunmamasıdır. En sık rastlananı kırmızı-yeşil renk körlüğüdür.
Sonuç: Bulunmayan koni reseptörlerinin renklerini ayırt edemezler.
BURUN
✔ Burun koku alma ve solunum organı olarak görev yapar.
✔ Koku alma reseptörleri her iki burun boşluğunun üst bölgesine yerleşmiştir. Bu nedenle burnun her yeri ile koku algılanmaz.
✔ Koku reseptörlerinin yerleştiği bölgeye sarı bölge denir. Buradaki reseptörler kemoreseptörlerdir.
✔ Burnun iç yüzeyinde mukus salgılayan goblet hücreleri yer alır. Mukus, burnun iç yüzeyini koruyarak koku taneciklerinin çözünmesini sağlar.
✔ Koku reseptörlerinin uyarılması ve kokunun algılanması için koku moleküllerinin mukus içinde çözünmesi gerekir. Çünkü koku reseptörleri sadece suda ya da mukusta çözünen maddelerle uyarılabilir. Mukus tabakasının grip ve nezle gibi bir hastalık nedeni artması, koku moleküllerinin reseptörlere ulaşmasına engel olur. Bu durumda koku hissedilmez.
✔ Koku reseptörlerinin uçlarında siller bulunur. Bu siller mukus içerisinde ilerler.
✔ Koku reseptörleri uzun süre aynı uyarı ile uyarıldığında bir süre sonra impuls oluşumu durur. Koku hissedilmez. Ancak, yeni bir koku geldiğinde yeni koku hissedilir.
KULAK
✔ Kulak, işitme ve dengede görev alan duyu organdır.
✔ Dıştan içe doğru üç kısımdan oluşmuştur.
1) Dış Kulak (Ses gaz ile taşınır.)
✔ Kulak kepçesi, kulak yolu ve kulak zarından oluşur.
Kulak kepçesi: Ses dalgalarını toplayarak, kulak yoluna iletir.
Kulak yolu: Kulak kepçesini kulak zarına bağlar. Kulak yolu içerisinde bez epiteli bulunur. Bunun salgısı kulak yolunu nemli tutar ve kulak zarının esnekliğini artırır.
Kulak zarı: Kulak yolundan gelen ses dalgalarını kuvvetlendirerek orta kulağa iletir.
2) Orta Kulak (Ses katı ile taşınır.)
✔ Kulak zarı ile oval pencere arasında kalan bölümdür.
✔ Çekiç – örs – üzengi kemikleri ile östaki borusundan oluşur.
Çekiç – örs – üzengi kemikleri: Kulak zarından gelen ses dalgalarını kuvvetlendirerek oval pencereye iletir. Bu kemikler vücudumuzun en küçük kemikleridir.
Östaki Borusu: Orta kulağı yutağa bağlayan borudur. Yutağa açıldığı yerde kapakçıklar vardır. Esneme, yutkunma ve ani basınç değişikliklerinde kapakçıklar açılır. Bu şekilde kulağın basıncını ayarlar.
3) İç Kulak (Ses sıvı ile taşınır.)
✔ Hem işitme hem de denge ile ilgili yapılar bulunur.
✔ Oval pencere ile başlar. Kendi aralarında bağlantılı birçok zar ve kemikten oluşur.
Salyanoz (kohlea): İç kulaktaki işitme ile ilgili kısımdır. Salyangoz içerisinde birbirlerinden zarlarla ayrılan üç kanal bulunur. Bu kanalların tepe noktaları ortaktır.
✔ Vestibular kanal –> Tabanı oval pencereye bağlanır. İçerisinde perilenf sıvısı bulunur.
✔ Kohlear Kanal –> Ortadadır. İçerisinde endolenf sıvısı bulunur.
✔ Timpanik Kanal –> Tabanı yuvarlak pencereye bağlanır. İçerisinde perilenf sıvısı bulunur.
✔ Perilenf proteince zengin, endolenf klorca zengin bir sıvıdır.
✔ Kohlear kanal içinde işitmeyi sağlayan korti organı bulunur. Korti organının serbest ucu tüylerle kaplıdır. Bu tüylerde reseptörler bulunur. Ses dalgalarının endolenf sıvısını titreştirmesi ile tüyler titreşir ve ses algılanır
Yarım daire kanalları: İç kulaktaki denge merkezidir. İçi endolenf sıvısı ile doludur. Yarım daire kanallarının uç noktolarına ampulla denir. Yarım daire kanalları birbirine tulumcuk ile tulumcuk da kesecik ile bağlantılıdır. Kesecik ise salyangoza bağlanır. Kesecik ve tulumcuk içinde CaCO3 tan oluşmuş otolit taşları vardır. Ayrıca uçları sinir hücreleri ile bağlantılı tüylü hücreler bulunur. Bu hücreler hem endolenf sıvısı hem de otolit taşlarının hareketini algılayarak beyinciğe impulslar gönderir. Beyincik de aldığı uyarıları değerlendirerek vücudun dengesini ayarlar.
✔ İnsanda tat alan duyu organı dildir.
✔ Tat almanın yanı sıra konuşma ve yutmada da etkilidir.
✔ Suda veya tükürükte çözünmüş besinlerin tadını almayı sağlayan kısımlar dilin üst yüzeyinde bulunur. Tat, tat alma reseptörleriyle algılanır. Bunlara tat tomurcuğu denir. Tat tomurcukları, dilin üzerini örten epitel dokuya gömülü halde bulunur. Tat tomurcukları papilla denilen yapılarda kümelenmiştir. Farklı tatları algılayan tat tomurcukları dilin belirli bölgelerinde yoğunlaşmıştır
✔ Bir maddenin tadının algılanmasında maddenin sıcaklığının, kokusunun ve görülmesinin de rolü vardır.
✔ Dil, epitel dokuya sahip olduğundan kemoreseptörlerin yanı sıra, mekanoreseptör ve termoreseptörlere de sahiptir.
✔ Dokunma duyusu deri tarafından algılanır.
✔ Deri, epitel ve temel bağ doku olmak üzere iki farklı dokudan meydana gelmiştir.
EPİTEL DOKU
✔ Vücudun dış ve iç yüzeyini örten dokudur.
✔ Hücreler arası boşluk yok denecek kadar azdır.
✔ Kan damarı ve sinirler bulunmadığından bağ dokudan difüzyon ile beslenir.
✔ Görevlerine göre örtü, bez ve duyu epiteli olmak üzere 3 çeşit epitel doku bulunur.
Duyu Epiteli: Dış ortamdan gelen uyarıları alan özelleşmiş epitellerdir. Reseptör olarak görev yaparlar. Dilde tat, burunda koku, deride ise çeşitli mekanik etkileri algılayan epitel hücreleridir.
Bez Epiteli: Salgı üretip salgılayan epitel dokudur. Endokrin, ekzokrin ve karma bez şeklinde bulunabilir.
Örtü Epiteli: Vücudun dış ve içini örten epitel dokudur. Mekanik etki, besin emilimi ve sıcaktan ya da soğuktan koruma gibi görevleri vardır.
TEMEL BAĞ DOKU
✔ Diğer doku ve organların arasını doldurarak diğer dokuların beslenmesini sağlar ve mekanik destek olur.
✔ Bağ doku hücreleri; hücre ara maddesi ve liflerden oluşur.
✔ Kan damarı ve sinir hücreleri bakımından zengindir.
✔ Bağışıklıkta görev yapar.
Bağ Doku Hücreleri
Fibroblast: Bağ dokusunun liflerini üreten esas hücrelerdir. Daha sonra fibrosit haline dönüşürler. Bağ dokusunun yenilenmesini ve kollajen ipliklerinin oluşmasını sağlarlar. Kemikleşme sırasında osteositlere (kemik hücresi) dönüşürler.
Mast hücreleri: Heparin ve histamin salgılarlar. Heparin, kanın damar içinde pıhtılaşmasını engeller. Histamin, kılcal damarların geçirgenliğini artırır.
Makrofaj hücreleri: Fagositoz yaparak bağışıklıkta görev alırlar.
Plazma hücreleri: Antikor üreterek bağışıklıkta görev alırlar.
Melanosit: Sitoplazmalarında melanin pigmenti bulundurduklarından bulundukları dokuya renk verir.
Bağ Doku Lifleri
Kollejen Lifler: Kollejen proteinlerinden oluşan basınca çekmeye ve gerilmeye dayanıklı ince liflerdir.
Elastik Lifler: Elastin proteininden oluşan uzama yetenekleri fazla olan liflerdir. Yüz, boyun derisi ve damarlarda bol miktarda bulunurlar.
Ağsı (Retiküler) Lifler: Kollajen liflerine bağlanmış çok ince liflerdir. Dağınık olarak iç organları sararlar.
YAĞ DOKUSU
✔ Yağ depolayan bir çeşit bağ dokudur.
✔ Hücreleri arasında kollajen ve ağsı lifler bol miktarda bulunur.
✔ Deri altında bol miktarda bulunarak ısıyı ayarlar ve derinin kurumasını engeller.
✔ Organların etrafını sararak çalışmaları sırasında birbirlerinden ve dışarıdan gelecek mekanik etkiden korurlar.
✔ Fazla yağı depoladıklarından depo besin kaynağıdırlar.
✔ ADEK vitaminlerini depolarlar.
İnsan derisi iki tabakadan oluşmuştur.
Üst Deri (Epidermis)
✔ Derinin üst kısmıdır.
✔ Çok katlı epitelden oluşmuştur.
Korun Tabakası: Üzeri deri bezlerinin salgıları ve keratinleşmiş (ölü hücre) hücrelerin oluşturduğu özel katman ile kaplıdır. Bu kısma korun tabakası denir. Bu tabaka deriyi dış etkenlerden ve mikroorganizmalardan korur. Kan damarı ve sinirler yer almadığından beslenmesi alt kısımdaki hücreler tarafından gerçekleştirilir.
Malpigi Tabakası: Üst derinin alt kısmında canlı hücrelerden oluşan malpigi tabakası bulunur. Bu tabakada yer alan hücreler (melanosit) melanin pigmenti üretir. Bu pigmentin miktarı derinin rengini oluşturur. Bronzlaşma durumunda bu pigmentlerin durumu derinin geçici olarak koyulaşmasına yol açar.
Alt Deri (Dermis)
✔ Üst derinin altında yer alır.
✔ Elastik ve kollajen bağ doku liflerinden oluşmuştur.
✔ Kan damarı, sinirler, kaslar, dokunma cisimcikleri, ter ve yağ bezleri, kıl kökleri ve lenf damarları bulunur.
✔ Bol miktarda reseptör içerir.
✔ Taşıdığı damarlar vücut ısısının ayarlanmasında ve üst derinin beslenmesinde görev alır.
✔ Düz kaslar kılların hareketinde rol oynar.
Deride Yer Alan Reseptörler
✔ Serbest sinir uçları: Değme ve ağrı duyusu
✔ Merkel diskleri: Değme (anlık temas) duyusu
✔ Meissner cisimciği: Dokunma duyusu
✔ Pacini Cisimcikleri: Basınç duyusu
✔ Ruffini Cisimciği: Sıcak duyusu
✔ Krause cisimciği: Soğuk duyusu
Derinin Görevleri;
✔ Vücuda şekil ve bütünlük kazandırır.
✔ Altındaki yapıları korur.
✔ Mikroorganizmaların vücuda girmesine engel olur.
✔ Karasal hayvanlarda vücudun su kaybını engeller.
✔ Boşaltıma yardımcı olur
✔ Gaz alışverişi yaparak solunuma yardımcı olur.
✔ Vücut ısısının düzenlenmesine yardımcı olur.
✔ Bazı ilaçların emilmesini sağlar.
✔ İçerdiği pigmentlerle güneşin zararlı etkilerinden korur.
Kaynak:selinhoca
